بازنگری تعارض جرم‌انگاری ربا در قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) با قاعده استاپل در حقوق بین‌الملل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق و فقه مقارن، دانشکدۀ مذاهب، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق، دانشکدۀ مذاهب، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

3 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد مطالعات زنان گرایش حقوق زن در اسلام، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

چکیده

مسئله اصلی این مقاله، بررسی تعارض ظاهری میان جرم‌انگاری ربا در قانون مجازات اسلامی ایران (بخش تعزیرات) و قاعده استاپل در حقوق بین‌الملل است. این تعارض به‌ویژه در زمینه تعاملات بانکی فرامرزی نمود می‌یابد؛ جایی که بانک‌های ایرانی در مواجهه با نظام‌های بهره‌محور جهانی، با محدودیت‌هایی روبرو می‌شوند. قاعده استاپل در جایگاه یکی از اصول بنیادین انصاف در حقوق بین‌الملل، مانع از آن می‌شود که دولت‌ها در مواجهه با تعهدات پیشین خود، مواضع متناقض اتخاذ کنند. این مقاله با اتخاذ رویکردی توصیفی - ‌تحلیلی به تحلیل این تعارض می‌پردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد این تعارض، صرفاً بدوی و ظاهری است؛ چراکه تبصره سوم ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)، اخذ سود از غیرمسلمان را خارج از شمول جرم‌انگاری ربا می‌داند و به این ترتیب، بستر لازم برای تعاملات مالی فرامرزی فراهم شده است. درنتیجه از منظر حقوقی، زمینه‌ای برای تناقض‌گویی یا نقض اصول استاپل وجود ندارد و قانون داخلی ایران ظرفیت تطبیق با الزامات حقوق بین‌الملل را داراست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1414 هـ). لسان العرب. بیروت: دارالفکر.
آریانپور کاشانی، عباس. (1369 هـ.ش). فرهنگ انگلیسی به فارسی آریانپور. ج 2. تهران: امیرکبیر.
افتخار جهرمی، گودرز؛ و مرتضی شهبازی‌نیا. (1383ش). «بررسی قاعده استاپل در حقوق انگلیس و آمریکا». مجله حقوقی بین‌المللی. ش 30. ص 5ـ74.
آقابابائی بنی، اسماعیل. (1401 هـ.ش). الزامات و مشکلات تبدیل فقه به قانون. تهران: مرکز تحقیقات مجلس شورای اسلامی.
پورسید، بهزاد؛ و رسول آقاداداشی. (1396 هـ.ش). «تشابه و تمایز قاعده استاپل با قاعده غرور و اقرار». دوفصلنامه علمی تخصصی آموزه‌های حقوقی گواه. دوره 3. ش 2. ص 97ـ126.
جواهری، حسن محمدتقی. (1405 هـ). الربا فقهیا و اقتصادیا. قم: مطبعة الخیام.
حر عاملی، محمد بن حسن. (1416 هـ). وسائل الشیعه. ج ۱۸. قم: مؤسسه آل‌البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
حلی، مقداد بن عبدالله. (1404 هـ). التنقیح الرائع لمختصر الشرائع‌. ج ۲. قم: مکتبة آیت‌الله المرعشی النجفی(ره).
داوید، رنه. (1364 هـ.ش). نظام‌های بزرگ حقوقی معاصر. مترجم حسین صفایی، عزت‌الله عراقی و محمد آشوری. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377 هـ.ش). لغت‌نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412 هـ). مفردات ألفاظ القرآن‌. بیروت: دارالعلم.
سامانه ملی قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران، ‌کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی (‌تعزیرات و مجازات‌ های بازدارنده)، مصوب 02/03/1375 مجلس شورای اسلامی. https://qavanin.ir/Law/TreeText/83566
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی. [بی‌تا]. مسالک الافهام. ج ۳. قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
فیض، محمد؛ و سیدپدرام خندانی. (1399 هـ.ش). «قاعده استاپل و امنیت در معاملات و روابط حقوقی». مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران. دوره 12. ش 4. ص 151ـ161.
کشاورز، بهمن. (1367 هـ.ش). فرهنگ حقوقی انگلیسی به فارسی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
گایار، امانوئل. (1365 هـ.ش). «قاعده استاپل یا منع تناقض‌گویی به ضرر دیگری». مترجم: ناصر صبح‌خیز. مجله حقوقی بین‌المللی. دوره 6. ش 6. ص 245ـ282.
محقق کرکی، علی بن حسین. (1414 هـ). جامع المقاصد فی شرح القواعد‌. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام‌.
مشایخی، ستار؛ و حمیدرضا آدابی. (1398 هـ.ش). «گستره و ویژگی‌های قاعده استاپل در حقوق عمومی داخلی». مجله بین‌المللی پژوهش ملل. ش 40. ص 69ـ88.
موسویان، سیدعباس. (1375 هـ.ش). پس‌انداز و سرمایه‌گذاری در اقتصاد اسلامی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
نجفی، شیخ محمدحسن. (1404 هـ). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
A Concise Dictionary of Law, 2nd edition, Oxford Reference, 1990, London, p. 153
Black H.C., Black's Law Dictionary, 4th edition, West Publishing Co., 1986, pp. 285-286