تحول نکاح منقطع فاقد مدت به نکاح دائم در آینۀ فقه، حقوق و رویۀ قضایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، تهران، ایران

چکیده

از احکام نکاح منقطع از مهریه و اجل (مدت)، با عنوان عناصر و مقومات عقد در حقوق و فقه اسلامی نام برده می‌شود. دربارۀ حکم زمانی که عقد نکاح موقت منعقد می‌شود، اما طرفین مدت را ذکر نکرده‌اند، میان فقیهان اختلاف‌نظر وجود دارد. برخی که غالب حقوقدانان به همراه برخی فقیهان هستند، به دلایل مختلف از جمله قاعده «العقود تابعة للقصود» معتقدند در این مورد عقد باطل خواهد بود. برخی دیگر که مشهور فقیهان امامیه هستند، بر انقلاب عقد موقت به نکاح دائم فتوا داده‌اند؛ دلیل این گروه، روایات نقل‌شده از امام صادق (ع) است. در این مقاله با بررسی تحلیلی – کتابخانه‌ای و بررسی ادله دو گروه به همراه ذکر رویۀ قضایی، این نتیجه به دست آمده است که قاعدۀ «العقود تابعة للقصود» همانند باقی قواعد عام بدون تخصیص نمانده است و همچنان‌که مقصود شارع نیز بر این امر قرار گرفته است، در صورت ذکر‌نشدن مدت در نکاح موقت، عقد پیش‌گفته دائم خواهد بود. این نوشتار با اتخاذ نظر دوم (انقلاب نکاح موقت به دائم در صورت ذکر‌نشدن مدت) به تحلیل این موضوع پرداخته است و نوآوری آن در استدلال‌های فقهی و حقوقی منسجم، با تأکید بر پرهیز از تالی‌فاسد‌های ناشی از بطلان عقد نهفته است.این پژوهش با استناد به آرای قضایی، دیدگاه‌های حقوقدانان برجسته و تحلیل فقهی، می‌کوشد با رویکردی جدید ضمن دفاع از دیدگاه خویش، به تبیین آثار حقوقی و اجتماعی این نظریه بپردازد و راهکاری عملی برای حل معضلات حقوقی مرتبط ارائه دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن‌إدریس حلی، محمد بن احمد. (1410 هـ). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. قم: جامعه المدرسین.
اردبیلی، محمد بن علی. (1403 هـ). جامع الرواة. بیروت: دارالاضوا.
امامی، سیدحسن [بی‌تا]. حقوق مدنی. تهران: اسلامیه.
انصاری، مرتضی بن محمدامین. (1415 هـ). کتاب المکاسب. ج 6. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
ایزدی‌فرد، علی‌اکبر؛ رحیم قلی‌پور؛ و محمد صالحی. (1390 هـ.ش). «عدم ذکر مدت در نکاح منقطع». فصلنامه فقه و حقوق خانواده. ش 55.
آهنگران، محمدرسول؛ و محمد گل‌آقایی. (1400 هـ.ش). «حکم تبدیل عقد نکاح موقت به دائم با فرض ذکرنکردن مدت در صیغه». مطالعات فقهی‌ حقوقی زن و خانواده. دوره 4، ش 7.
باقری اصل، حیدر؛ و سعیده باقری اصل. (1403 هـ.ش). «بازخوانی تأثیر متقابل قصد و مدت نکاح و راه‌حل‌های تصحیح آن». دوفصلنامه علمی دانش حقوق مدنی. ش 26.
بحرانی، یوسف. (1405 هـ). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
بهجت، محمدتقی. (1426 هـ). استفتائات (جامع المسائل). قم: دفتر حضرت آیت‌الله بهجت.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1387 هـ.ش). حقوق خانواده. تهران: گنج دانش.
حلبی، ابوصلاح. (1403 هـ). الکافی فی الفقه. اصفهان: مکتبة الإمام أمیرالمؤمنین.
خاتمی، سیداحمد. (1399 – 1400 هـ.ش). تقریرات درس خارج فقه. قم: حوزه علمیه قم.
خمینی، روح‌الله. (1421 هـ). تحریر الوسیلة. ج 2. قم: مؤسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی.
خویی، سیدابوالقاسم. (1404 هـ). کتاب النکاح. النجف اشرف: منشورات مدرسه دارالعلم.
سبحانی، جعفر. (1392 – 1393 هـ.ش). تقریرات درس خارج فقه. سایت مدرسه فقاهت.
سبزواری، علی مؤمن قمی. (1413 هـ). جامع الخلاف و الوفاق. قم: انتشارات زمینه‌سازان ظهور امام عصر علیه السلام.
شب‌زنده‌دار، محمدمهدی. (1398 – 1399 هـ.ش). تقریرات درس خارج فقه. سایت مدرسه فقاهت.
شبیری زنجانی، سیدموسی. (1383 – 1384 هـ.ش). تقریرات درس خارج فقه. سایت مدرسه فقاهت.
شبیری زنجانی، سیدموسی. (1419 هـ). کتاب نکاح. چ 1. [بی‌جا]: مؤسسه پژوهشی رای‌پرداز.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی . [بی‌تا]. مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام. ج 7. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی. (1413هـ). الروضه البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیة. ج 5. قم: دارالفقه.
شیخ طوسی، محمد بن حسن. (1417 هـ). تهذیب الأحکام. ج 7. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
شیخ طوسی، محمد بن حسن. [بی‌تا]. النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی. بیروت: دارالکتاب العربی.
شیروی، عبدالحسین. (1395 هـ.ش). حقوق خانواده. تهران: نشر سمت.
صفایی، حسین؛ و اسدالله امامی. (1390 هـ.ش). حقوق خانواده. تهران: انتشارات اسلامی.
طباطبایی، سیدعلی. (1418 هـ). ریاض المسائل فی بیان الأحکام بالدلائل. ج 11. قم: مؤسسة آل‌البیت.
عابدی، احمد. (1398 – 1399 هـ.ش). تقریرات درس خارج فقه. سایت مدرسه فقاهت.
عاملی، محمد بن حسن بن علی. (1414 هـ). وسائل الشیعه. قم: آل‌البیت.
علامه حلی، حسن بن یوسف. (1413 هـ). مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة. ج 7. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
غزالی، محمد. (1417 هـ). المستصفی من علم الأصول. ج 1. بیروت: دارالکتب العلمیة.
فاضل مقداد، جمال‌الدین. (1422 هـ). التنقیح الرائع لمختصر الشرائع. ج 3. قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی.
فاضل هندی، محمد بن حسن. (1416 هـ). کشف اللثام عن قواعد الأحکام. ج 7. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
کاتوزیان، ناصر. (1390 هـ.ش). حقوق خانواده. ج 1. تهران: شرکت سهامی انتشار.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1407 هـ). الکافی. ج 5. بیروت: دارالاضوا.
لطفی، اسدالله. (1392 هـ.ش). حقوق خانواده. تهران: خرسندی.
مجلسی، محمدباقر. (1406 هـ). ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار. قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی.
محقق حلی، جعفر بن حسن. (1408 هـ). جامع الشرایع. قم: مؤسسة سیدالشهداء.
محقق داماد، مصطفی. (1396 هـ.ش). بررسی فقهی حقوق خانواده. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر. (1427 هـ). کتاب النکاح. ج 1. قم: مدرسة الإمام علی بن أبی‌طالب.
ناصری، محمد. (1379 هـ.ش). قانون در منظر فقه. تهران: نشر دارالعلم.
نجفی، محمدحسن. (1404 هـ). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. ج 30. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.