مجازات‌های فراقضایی از دیدگاه فقه و حقوق کیفری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه مسائل فقهی و حقوقی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران

چکیده

در اسناد فراملی، اعمال مجازات­های فراقضایی منع شده است. با این حال در متون فقهی و قوانین متخذ از فقه، شواهدی بر تجویز این گونه مجازات­ها می­توان یافت که هم به جهت حکم اولی و هم به جهت حکم ثانوی جای نقد دارد. با توجه به ناکافی بودن ادله­ی تجویز کننده­ی مجازات­های فراقضایی، اصل لزوم احتیاط در دماء و نفوس، اصل عدم ولایت در اجرای مجازات، عدم امکان استناد به خبر واحد در امور کیفری مهم و قواعدی از این دست، به نظر می­رسد نمی­توان مجازات­های فراقضایی را به عنوان حکم اولی هم­سو با قواعد حاکم بر فقه و حقوق کیفری دانست. نوشته­ی حاضر با مراجعه به متون فقهی، این دست مجازات­ها را به حسب حکم اولی و بر اساس قواعد حقوق کیفری و مبانی فقهی به بحث می­گذارد و به این نتیجه دست می­یابد که چنین مجازات­هایی در خوانش فقهی مسئله جایگاهی ندارد و قوانین هم­سو با فقه نیازمند اصلاح یا دست کم رفع ابهام است.

کلیدواژه‌ها


  1. ابن‌ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین (بی تا)، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة. قم: مؤسسه سید الشهداء (ع)، 3/600.
  2. آقابابایی، حسین (1379)، «قتل نفس به اعتقاد مهدور الدم بودن مقتول»، فقه اهل بیت (فارسی)، شماره 22، تابستان 1379، ص: 195 به بعد.
  3. احسایى، محمد بن على (1410ق)، الأقطاب الفقهیة على مذهب الإمامیة. قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى، 97.
  4. جزائرى، عبد اللّه بن نور الدین. (بی تا). التحفة السنیة فی شرح النخبة المحسنیة. تهران: محقق کتاب، 35.
  5. خوانساری، سید احمد بن یوسف. ( 1405ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. قم: مؤسسه اسماعیلیان، 7/179 و 58 .
  6. خویى، سید ابوالقاسم. (1422ق). مبانی تکملة المنهاج. قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، 2/206-209.
  7. رحمان ستایش، محمد کاظم. (1425ق). رسائل فی ولایة الفقیه. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، 221 .
  8. سلاّر دیلمى، حمزة بن عبد العزیز. (1404ق). المراسم العلویة و الأحکام النبویة. قم: منشورات الحرمین، 261 .
  9. شفتى، سید محمد باقر. (1427). مقالة فی تحقیق إقامة الحدود فی هذه الأعصار، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، 84 به بعد و 119 و 72.
  10. شهید ثانى، زین الدین بن على. (1413ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، 475، 397 و 324 .
  11. طبسى، نجم الدین. (1385). النفی و التغریب فی مصادر التشریع الإسلامی. قم: مجمع الفکر الاسلامی، 233 .
  12. طوسى، محمد بن حسن. ( 1365). تهذیب الأحکام. تهران: دار الکتب الإسلامیة ، 6 /389 و 4/207.
  13. طوسى، محمد بن حسن. (1407ق). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،5 /395-398 .
  14. طوسى، محمد بن حسن. (1400ق). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى. بیروت: دار الکتاب العربی، 301.
  15. علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر . (1420ق). تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة . قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام، 312.
  16. علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر. (1414ق). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 532.
  17. علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر. (1414ق). تذکرة الفقهاء ، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 6/87 و 9/445.
  18. فاضل آبی، حسن بن ابی طالب. (1417ق).کشف الرموز فی شرح مختصر النافع. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 2/409- 411 و 473 و 561.
  19. قاسمى، محمد على و پژوهشگران دانشگاه علوم اسلامى رضوى. (1426ق). فقیهان امامى و عرصه‌هاى ولایت فقیه. مشهد: انتشارات دانشگاه علوم اسلامى رضوى، 1/224.
  20. محقق حلّى ، جعفر بن حسن. ( 1412ق). نکت النهایة. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 2/17.
  21. محقق حلّى، جعفر بن حسن. ( 1418ق). المختصر النافع فی فقه الإمامیة. قم: مؤسسة المطبوعات الدینیة، 2/274 و 1/218.
  22. محقق حلّى، جعفر بن حسن. (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: مؤسسه اسماعیلیان، 4/114.
  23. محقق کرکى، على بن حسین. (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 3/489.
  24. نائینى، میرزا محمد حسین. (1413ق). المکاسب و البیع . قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 2/338.
  25. نجفی، محمد حسن. (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. لبنان: دار إحیاء التراث العربی، 42/53.
  26. نراقى، احمد بن محمد . (1417ق). عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، 529.