احکام و آثار قراردادهای ناشی از اعمال نفوذ ناروا در فقه امامیه و فقه حنفی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تفسیر و علوم قرآن، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم، ایران

2 دانش آموخته سطح سه حوزه علمیه قم،قم،ایران(دانشجوی دکتری حقوق خصوصی)

چکیده

اعمال نفوذ ناروا به معنای سوء استفاده از نفوذ معنوی با هدف رسیدن به قراردادهای ناعادلانه و غیرمنصفانه است که در تمام جوامع وجود دارد. این نظریه نخستین بار برای اصلاح و تعدیل قرارداد به منظور حمایت از طرف ضعیف قرارداد در حقوق انگلستان توسط دادگاه انصاف مطرح شد. در فقه امامیه و فقه حنفی از این عنوان ذکری به میان نیامده است، ولی مصادیق آن به وفور در رفتارهای اجتماعی دیده می­شود. پرسش مطرح این است که آیا در فقه امامیه و فقه حنفی تدبیری در راستای حمایت از طبقه­ی محروم که از طریق اعمال نفوذ مورد ظلم و ستم قرار می­گیرند اندیشیده شده است یا خیر؟ در حقوق افغانستان که مبتنی بر فقه حنفی است، مواد قانونی (698، 631، 621) ق م و در فقه امامیه قواعدی (قاعده­ی لاضرر و اصل عدالت) وجود دارد که از افراد در معرض سوء استفاده توسط افراد صاحب نفوذ حمایت کرده و بر اساس آن قواعد، از هر نوع معاملات ناروا، حرام و غیر نافذ و نیز دریافت هرگونه وجه از طریق آن جلوگیری می­کند.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم

    نهج البلاغه

    1. احمد مقر (1382ق)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر الرافعی، جلد 2، قم: نشر دار الهجره.
    2. أفندی، علی حیدر خواجه أمین (1411ق)، درر الحکام فی شرح مجلة الأحکام، الطبعة الأولى، دار الجیل.
    3. انصاری، مرتضی (1415ق)، المکاسب، ج 3، چاپ اول، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
    4. البنانی، سلیم رستم باز (1923م)، شرح المجله، بیروت: المطبعه الادبیه.
    5. امامی، حسن (1340)، حقوق مدنی، جلد 4، چاپ شانزدهم، تهران: انتشارات اسلامیه.
    6. السنهوری، عبدالرزاق احمد (1382ق)، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، مترجم محمد حسین دانش کیا و سید مهدی دادمرزی، چاپ اول، قم: انتشارات دانشگاه.
    7. انصاری، مرتضی (1419ق)، فراید الاصول، ج 3، چاپ اول، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
    8. آقابخشی افشاری رادمینو، علی اکبر (1386)، فرهنگ علوم سیاسی، چاپ دوم، تهران: انتشارات چاپار.
    9. انور العمروسی (2003م)، عیوب الرضا فی القانون المدنی، الطبعه الاولی، بیروت: منشأه المعارف جلال حزی و شرکاه.
    10. بیگی، جمال (1396)، بررسی فقهی اعمال نفوذ بر خلاف حق و مقرّرات قانونی، فصلنامه علمی پژوهشی فقه و مبانی حقوق اسلامی، شماره 2، 56-37.
    11. جمعی از مؤلفان (1386)، مجله فقه اهل بیت (ع)، شماره 52، 98.
    12. الطبری، محمد بن جریر ابی جعفر (1418ق)، تاریخ طبری، الطبعه الاولی، بیروت: دار الفکر.
    13. پروژه تعلیمات حقوقی افغانستان (2014)، دانشکده حقوق دانشگاه استانفورد، مبادی حقوق و جایب افغانستان، 84.
    14. حر عاملی، محمد بن حسن (1409ق)، وسایل الشیعه، چاپ دوم، قم: مؤسسه آل البیت.
    15. حسینی عاملی، محمد جواد (1226ق)، مفتاح الکرامه، قم: مؤسسه آل البیت.
    16. حسن­زاده، حیدر (1384)، بررسی تطبیقی اکراه و اعمال نفوذ ناروا در معاملات در حقوق ایران و انگلستان، (پایان نامه)، دانشگاه شهید بهشتی، 213.
    17. خویی، سیدابوالقاسم (1374)، مصباح الفقاهه، تقریرات توسط میرزا محمد علی توحیدی تبریزی، نجف: نشر مطبعة حیدریة.
    18. خویی، سید ابوالقاسم (1418ق)، موسوعة الإمام الخوئی، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
    19. ــــــــــــــ (1410ق)، منهاج الصالحین‌، قم: نشر مدینة العلم.
    20. خمینی، روح الله (1390)، تحریر الوسیله، الطبعه الثانیه، نجف اشرف: مطبعة الاداب.
    21. دهخدا (1373)، لغت نامه، ج 6، چاپ اول، تهران: موسسه انتشارات دانشگاه.
    22. زین­الدین علی بن علی بن احمد، شهید ثانی (1413ق)، ج 9، چاپ اول، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، قم: نشر معارف الاسلامیه.
    23. الزحیلی، وهبه (بی تا)، الفقه الاسلامی و ادلته، دمشق: نشر دارالفکر.
    24. سلیمان، حییم (1373)، فرهنگ انگلیسی فارسی، چاپ سوم، تهران: فرهنگ معاصر ایران.
    25. السنهوری، عبدالرزاق (1997م)، ج 1، مصادر الحق فی فقه الاسلامی، موسسه التاریخ العربی، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
    26. ـــــــــــــــ (1390)، نظریه العقد، تهران: نشر خرسند.
    27. طباطبایی، محمد حسین (1370)، ج 4، ترجمه تفسیر المیزان، چاپ پنجم، تهران، بنیاد علمی فکری علامه طباطبایی.
    28. طوسی، محمد بن الحسن (بی تا)، ج 3، المبسوط فی فقه الامامیه، چاپ دوم، تهران: مکتبه الجعفریه لاحیاء آثار الجعفریه.
    29. عاملی، محمد بن حسن الحر (1414ق)، ج 17، وسایل الشیعه، الطبعه الثانیه، قم: مؤسسه آل البیت.
    30. کاظم­پور، سید جعفر (1391)، حمایت از مضطر، در معاملات اضطراری مبانی و راهکارها، مجله داد گستری، شماره 80، 34-9.
    31. قانون تجارت و فروش اموال (مصوب 1393)، بی نا، بی جا.
    32. قانون مدنی افغانستان (مصوب 1355)، (1388)، چاپ دوم، قم: انتشارات قدس.
    33. قانون مدنی مصر (1388)، مترجم نوری، محمد علی، چاپ اول، تهران: گنج دانش.
    34. قریشی، علی اکبر (1412ق)، ج 4، قاموس قرّآن، چاپ ششم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
    35. کد جزا افغانستان، مصوب 1396.
    36. کلانتری، عباس (1391)، آثار فساد یا بطلان عقد یا ایقاع بر مال مقبوض در فقه امامیه و حقوق ایران و تطبیق آن با حقوق مصر، فصلنامه پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، شماره 30، 112-87.
    37. لنگرودی، جعفر (1378)، ج 1، مبسوط در ترمینولوؤی حقوق، چاپ اول، تهران: گنج دانش.
    38. نراقی، احمد بن محمد مهدى (1415ق)، ج 14، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، چاپ الو، قم: مؤسسه آل البیت.
    39. معین، محمد (1380)، فرهنگ فارسی، چاپ اول، تهران: نشر سرایش.
    40. مقر، احمد (1382ق)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر الرافعی، چاپ سوم، قم: دار الهجره.
    41. مکارم شیرازی، ناصر (1411ق)، القواعد الفقهیة، چاپ سوم، قم: نشر مدرسه امام امیر المؤمنین (ع).
    42. ـــــــــــــــ (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دارالمکتبة الاسلامیة.
    43. مظفر، محمد رضا (بی تا)، اصول فقه، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    44. نجاری، رضا (1380)، علل تخلفات اداری و چگونگی پیشگیری از آن ها، تهران: نشر میزان.
    45. نجفی، محمد حسن (1366)، جواهر الکلام، چاپ هفتم، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
    46. نجفی، موسی (1358)، ج 2، منیۀ الطالب، نجف اشرف: نشر المطبعۀ المرتضویه.
    47. نراقی، احمد بن محمد مهدى (1415ق)، ج 14، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، چاپ اول، قم: مؤسسه آل البیت.