مسئولیت مدنی ناشی از رجوع شاهد از شهادت در فقه امامیه و فقه حنفی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق،دانشگاه آزاد اسلامی نراق،مرکزی،ایران

2 استادیار گروه حقوق خصوصی،دانشگاه قم،قم،ایران

3 دانش آموخته سطح سه حوزه علمیه قم،قم،ایران(دانشجوی دکتری حقوق خصوصی)

10.22034/ils.2024.17169.1098

چکیده

پدیده رجوع گواه از گواهی در میان جوامع، یک امر رایج بوده و تحقق آن در دعاوی مالی، کیفری و خانوادگی غیر قابل انکار است. رجوع شاهد از شهادت در هر یک از دعاوی فوق، دارای فروض و حالات مختلف است که هر کدام از آن‌ها، احکام، شرایط و آثار خاص خود را دارد. در این پژوهش، به علت اهمیت فقه تطبیقی که موجب تقریب مذاهب و اصلاح پیش‌داوری‌های مغرضانه می‌شود، موارد رجوع شاهد از شهادت و احکام و آثار مترتب بر آن‌ها از منظر فقه امامیه و فقه حنفیه به صورت تطبیقی، بررسی شده و اشتراکات و افتراقات موجود بین آن دو مذهب، استخراج شده است. آرای فقیهان دو مذهب، در بسیاری از موارد مانند عدم مسئولیت شهود در رجوع از شهادت قبل از صدور حکم در هر یک از دعاوی مالی، کیفری و خانوادگی، شبیه به هم است. اختلافات بسیار اندکی نیز در میان این دو مذهب وجود دارد. به عنوان مثال، فقه حنفی در صورت قتل یا قطع، به طور مطلق شهود را ضامن دیه دانسته، ولی فقه امامیه در این موارد، در صورتی شاهدان را مسئول پرداخت دیه می‌داند که در ادای شهادت ناحق اشتباه کرده باشند، ولی اگر عمداً مرتکب آن شده باشند، با درخواست اولیای دم، قصاص خواهند شد. اشتراکات و افتراقات دیگری نیز در میان این دو مذهب وجود دارد که در مقاله به آن‌ها اشاره شده است.


کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Civil Liability Arising from Witness Recantation in Imamiyeh and Hanafi Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Alireza EntezariNajafabadi 1
  • Reza Hossein Gandamkar 2
  • asef saberi 3
1 Assistant Professor, Department of Law, Naraq Islamic Azad University, Makreshi, Iran
2 Assistant Professor, Department of Private Law, Qom University, Qom, Iran
3 A third-level graduate of Qom seminary, Qom, Iran (doctoral student in private law)
چکیده [English]

The practice of witnesses recanting their testimony is widespread in societies, particularly in financial, criminal, and family lawsuits. Witness recantation in each of these legal contexts involves various assumptions and scenarios, each carrying its own set of rules, conditions, and consequences. This research delves into the cases of witness recantation and its associated rulings and consequences in Imamiyeh and Hanafi jurisprudence through a comparative lens. The exploration aims to highlight both the commonalities and differences between these two religious perspectives, fostering convergence and rectifying biased preconceptions. In many instances, the opinions of jurists from both religions align, such as the lack of witness responsibility in recanting testimony before a verdict is issued in financial, criminal, and family cases. However, subtle differences exist. For instance, Hanafi jurisprudence categorically deems witnesses as guarantors for compensation in cases of murder or dismemberment. In contrast, Imamiyeh jurisprudence holds witnesses accountable for compensation if they provide false testimony due to an error, while intentional false testimony warrants retaliation upon the request of the victim's family. This article explores additional points of convergence and divergence between these two legal traditions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • witness
  • civil liability
  • Imamiyeh jurisprudence
  • Hanafi jurisprudence
  • compensation for damages
  • witness testimony recantation

مراجع

  1. * قرآن کریم.

    الف: کتب فارسی

    1. امامی، سیدحسن. (1379ش). حقوق مدنی، تهران: انتشارات اسلامیه.
    2. بهجت، محمد تقی. (1426ق). جامع المسائل، قم: دفتر معظم له.
    3. جعفرلنگرودی، محمدجعفر. (1372ش). ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش.
    4. دهخدا، علی اکبر. (1373ش). لغت‌نامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.
    5. 5. صابری، آصف. (1397ش). مسئولیت مدنی شاهد در فقه امامیه و حقوق افغانستان، قم: مؤسسه آموزش عالی‌علوم انسانی.
    6. محقق داماد، سیدمصطفی. (1406ق). قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.

    ب: کتب عربی

    1. آبی، حسن. (1417ق). کشف‌الرموز، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    2. ابن عابدین، محمد امین. (2008م). العقود الدریه، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    3. ـــــــــــــــــــــ . (1419ق). رد المختار علی الدر المختار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    4. ابن محمد، احمد. (1427ق). مختصر القدوری، زاهدان: دارالقاروق الاعظم.
    5. ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب، بیروت: دارالفکر.
    6. احمد، فتح الله. (1415ق). معجم الفاظ فقه الجعفری، بی‌جا: بی‌نا.
    7. ابن محمد، احمد. (1427ق). مختصرالقدوری، زاهدان: دارالقاروق الاعظم.
    8. حنفی، محمد بن محمد. (1428ق). العنایة شرح الهدایة، بیروت: دارالکتب العلمیة.
    9. جزیری، عبدالرحمن. (1411ق). الفقه علی مذاهب الأربعه، بیروت: دار الفکر.
    10. حدادی، ابوبکر. (1421ق). الجوهرة النیره، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    11. حصری، احمد. (1406ق). علم القضاء، بیروت: بی‌نا.
    12. حنفی، ابن الهمام. (2009). شرح فتح القدیر، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    13. حنفی، زین الدین. (1413ق). البحر الرائق، بیروت: دارالمعرفة.
    14. حنفی، محمد بن علی. (1423ق). الدّر المختار، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    15. زحیلی، وهبة. (1418ق). الفقه الإسلامی و أدلته، دمش: دارالفکر.
    16. زیلعی، عثمان بن علی. (1420ق). تبیین الحقایق شرح کنز الدقائق، بیروت: دارالکتب العلمیة.
    17. سغدی، علی بن الحسین. (1426ق). فتاوی السغدی، عمان – بیروت: دارالفرقان، 1404ق.
    18. غنیمی، عبدالغنی. (بی­تا). اللباب فی شرح الکتاب، بیروت: دارالکتاب العربی.
    19. فاضلی، ابوذر حسین. (1428ق). تیسیر الفقه الحنفی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    20. مرغینانی، علی. (1429ق). الهدایه شرح البدایه، کراتشی: مکتبة البشری.
    21. موصلی حنفی، عبدالله بن محمود. (1426ق). الاختیار لتعلیل المختار، بیروت: دارالکتب العلمیة.
    22. هروی، معین الدین. (2008م). شرح منلا مسکین علی کنز الدقائق، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    23. بخاری حنفی، محمود بن احمد. (1424ق). المحیط البرهانی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    24. تبریزی، جواد بن علی. (بی­تا). أسس القضا و الشهادة، قم: دفتر مؤلف.
    25. بروجردی، حسین. (1429ق). منابع فقه شیعه مترجمان: حسینیان قمّی، مهدی؛ صبوری، محمدحسین، تهران: انتشارات فرهنگ سبز.
    26. عاملی، محمد بن حسن. (1408ق). وسائل الشیعه، قم: مؤسسه آل البیت علیهم­السلام.
    27. حلی، جمال‌الدین. (1407ق). المهذب، قم: دفترانتشارات اسلامی.
    28. حلّی، ابن ادریس. (1410ق). السرائر، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    29. حلّی، جعفر بن حسن. (1418ق). المختصر النافع، قم: مؤسسة مطبوعات الدینیة.
    30. ـــــــــــــــــــ . (1408ق). شرائع الاسلام، قم: اسماعیلیان.
    31. حلّی، جمال الدین. (1410ق). المقتصر من شرح المختصر، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.
    32. حلی (علامه حلی)، حسن بن یوسف. (1410ق). إرشاد الأذهان، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
    33. ـــــــــــــــــــــــــــــــ . (1420ق). تحریرالأحکام، قم: مؤسسة امام صادق علیه‌السلام.
    34. ـــــــــــــــــــــــــــــ . (1421ق). تلخیص‌المرام، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
    35. ـــ­­ــــــــــــــــــــــــــ . (1413ق)الف. قواعدالاحکام، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    36. ـــــــــــــــــــــــــــــ . (1413ق)ب. مختلف‌الشیعة، قم:دفتر انتشارات اسلامی.
    37. حلّی، شمس الدین. (1424ق). معالم الدین، قم: مؤسسه امام صادق علیه­السلام.
    38. حلّی، مقداد بن عبدالله. (1404ق). التنقیح الرائع، قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
    39. حلّی، یحیی بن سعید. (1405ق). الجامع للشرائع، قم: مؤسسه سیدالشهداء العلمیه.
    40. حیدر، علی. (بی­تا). درر الحکام شرح مجلة الاحکام، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    41. خوئی، سیدابوالقاسم. (1410ق). تکملة المنهاج، قم: نشر مدینة العلم.
    42. ـــــــــــــــــــ . (1422ق). مبانی تکملة المنهاج، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
    43. ساعی‌، محمدنعیم. (1431ق). موسوعة مسائل‌الجمهور فی‌الفقه‌الحنفی، قاهره: دارالسلام.
    44. سبزواری، محمد باقر. (1423ق). کفایة الاحکام، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    45. سرخسی، شمس الدین. (1421ق). المبسوط، بیروت: دارالفکر.
    46. سمرقندی، علاءالدین. (1424ق). تحفة الفقهاء، بیروت: دارالفکر.
    47. شیخی‌زاده، عبدالرحمن. (1419ق). مجمع الأنهر، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    48. صاغرجی، محمد سعید. (1426ق). الفقه الحنفی، بیروت: دارالکلم الطیّب.
    49. صدوق، محمد بن علی. (1413ق). من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    50. طباطبایى، سیدعلى. (1418ق). ریاض المسائل، قم: مؤسسه آل البیت علیهم­السلام.
    51. طبرسی، فضل بن حسن. (1410ق). المؤتلف، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیه..
    52. طوسی، محمد بن حسن. (1407ق). الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    53. ـــــــــــــــــــــ . (1426ق). المبسوط، تهران: المکتبة المرتضویة.
    54. ـــــــــــــــــــــ . (1400ق). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت: دارالکتاب العربی.
    55. عاملی، زین الدین بن علی (شهید ثانی). (1410ق). شرح اللمعه، قم: داوری.
    56. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1413ق). مسالک الأفهام، قم: مؤسسةالمعارف الاسلامیة.
    57. عاملی، محمد بن مکی (شهید اول). (1417ق). الدروس، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    58. فیض‌کاشانی، محمدمحسن. (بی­تا). مفاتیح الشرائع، قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
    59. ــــــــــــــــــــــــ . (1414ق). غایة المراد، قم: انتشارات دفتر تبلغات اسلامی.
    60. قمی (صدوق اول)، علی بن بابویه. (بی­تا). مجموعه فتاوی ابن بابویه، قم: بی‌نا.
    61. قمی، محمد بن علی. (1415ق). المقنع، قم: مؤسسه امام هادی علیه­السلام.
    62. قمی، محمدمؤمن. (1422ق). مبانی تحریرالوسیله – القضاء و الشهادات، تهران: مؤسسه تنظیم نشر و آثار امام خمینی.
    63. کاسانی، ابوبکر. (1406ق). بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت: دارالکتب العلمیة.
    64. کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). کافی، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    65. گلپایگانی، سیدمحمدرضا. (1405ق). کتاب الشهادات، قم: السیدالشهداء.
    66. موسوی خمینی، سیدروح الله. (بی­تا). تحریرالوسیله، قم: دارالعلم.
    67. نجفی، محمدحسن. (1404ق). جواهر الکلام، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    68. نراقی، ملااحمد، مستندالشیعه. (1415ق). قم: مؤسسه آل البیت علیهم­السلام.

    75. وزارة الاوقاف و الشئون الإسلامیه. (1404ق). الموسوعة الفقهیة الکویتیة، کویت: دارالسلاسل

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار