بررسی تطبیقی حقوق مالکیت فکری از منظر مذاهب فقهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق و فقه مقارن، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران

3 دکتری مذاهب فقهی، دانشکده مذاهب اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

10.22034/ils.2024.19397.1121

چکیده

حقوق مالکیت فکری (حقوق معنوی)، اصطلاحی حقوقی به معنای حقوق شناخته شده برای پدیدآورنده هر گونه اثر فکری و غیرمادی اعم از اثر علمی و فرهنگی  است. پژوهش حاضر درصدد است با روش توصیفی و تحلیلی به این سؤال اساسی پاسخ دهد که حقوق مالکیت فکری از منظر مذاهب فقهی چیست؟ نگارندگان موضوع را در دو بُعد فقه امامیه و فقه اهل سنت مورد بررسی قرار داده‌اند. در فقه امامیه برخی مخالف مالکیت فکری هستند اما بیشتر فقها موافق حقوق معنوی‌ بوده به قواعدی همچون: قاعده لاضرر و لا ضرار؛ قاعده تسلیط‌؛ عرف؛ عقل‌ و بنای‌ عقلا؛  قاعدة حفظ‌ نظام؛ حق‌ سبق‌؛ حق‌ الناس تمسک جسته‌اند. فقهای‌ اهل‌ سنت نیز در این مساله دو دیدگاه متفاوت دارند. مخالفان برای استدلال خود، "قداست علم" و "پرهیز از کتمان علم" را بیان کرده‌اند که این دلایل ناتمام است. براین اساس بیشتر فقهای اهل سنت موافق هستند و‌ بر این‌ باورند که‌ منافع‌، مال به‌ حساب می‌آید و مسأله‌ مالکیت‌ معنوی‌‌ باید از بُعد مال بررسی‌ شود تا ابعاد و زوایای‌ آن روشن‌ شود. هر یک‌ از مذاهب‌ اهل‌ سنت‌ مال را به‌ گونه‌ای‌ توصیف‌ نموده و برای‌ مال بودن ویژگی‌ هایی‌ را برشمرده‌اند. طبق قول فقه اهل سنت، مصالح مرسله اقتضا می‌کند، در حمایت از حقوق مالکیت فکری یک مصلحت عمومی وجود دارد که به همه جوامع انسانی برمی‌گردد و آن مصلحت ارزشهای فکری است که در شئون گوناگون زندگی دارای اثر می‌باشد

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Intellectual Property Rights from the Perspective of Islamic Sects’ Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • ali farsimadan 1
  • Narges Zarei 2
  • Reza Sami 3
1 Assistant Professor, Department of Law and Comparative Jurisprudence, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 PhD Student, Jurisprudence and Foundations of Law, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Qom, Qom, Iran
3 PhD Graduate, Islamic Jurisprudence, Faculty of Islamic Jurisprudence, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

Intellectual property rights (IPR) is a legal term referring to the rights granted to creators of intellectual works, such as scientific and cultural works. This research, employing a descriptive and analytical approach, aims to answer the fundamental question: What is the perspective of Islamic jurisprudence on intellectual property rights? The authors have examined this topic from both Shia and Sunni Islamic jurisprudence perspectives.
Within Shia jurisprudence, while some scholars oppose intellectual property rights, the majority support them, citing principles such as the principle of no harm, the principle of ownership, custom, reason, the principle of maintaining the social order, prior rights, and the rights of people. Sunni scholars also have divergent views on this matter. Opponents argue against intellectual property rights, citing the sanctity of knowledge and the prohibition of concealing knowledge. However, these arguments are considered incomplete. Consequently, most Sunni scholars support intellectual property rights, believing that benefits can be considered property and that the issue of intellectual property should be examined from a property perspective to clarify its dimensions and aspects. Each Sunni school of thought has its own definition of property and has enumerated specific characteristics for something to be considered property. According to Sunni jurisprudence, there is a public interest in protecting intellectual property rights that benefits all societies.
This public interest lies in the value of intellectual works, which have a significant impact on various aspects of life.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Positive law
  • intellectual property
  • Islamic jurisprudence
  • comparative jurisprudence
  1. افتخارزاده، محمود، (١٣٧٦)حقؤق مولفان، مترجمان در فقه‌ معاصر اسلامی‌، تهران ، نشر هزاران،.
  2. امام خمینی‌،(١٤٠٨) تحریر الوسیله‌، قم‌: دارالحکمیه‌ العلمیه‌،.
  3. امامی‌، سیدحسن‌،(١٣٧٨) حقوق مدنی‌، تهران: اسلامیه‌،

 

  1. امانی‌، نقی‌،(١٣٨٣) قوانین‌ و مقررات حقوق مالکیت‌ فکری‌، تهران انتشارات بهنامی‌، ١٣٨٣.
  2. انتظاری‌، علیرضا، » مالکیت‌ معنوی‌«، مجله‌ بصیرت، سال دهم‌، ش٣٠ و ٣١، ص ٣٨. -١٣٨١
  3. ایروانی‌، محمدرضا، »حق‌ ابتکار در فقه‌ اسلامی‌ مقارن«، نامه‌ مفید، شماره ٤.
  4. بزرگی‌، وحید، ( ١٣٨٨»(سازمان تجارت جهانی‌ بازرگانی‌، حقوق مالکیت‌ فکری‌ و کشورهای‌ در حال توسعه‌«، مجله‌ اطلاعات سیاسی‌ و اقتصادی‌، ش ١٧٤-١٧٣،
  5. بخارى، محمد بن اسماعیل (1410)، صحیح البخاری، 11جلد، جمهوریة مصر العربیة، وزارة الاوقاف، المجلس الاعلى للشئون الاسلامیة، لجنة إحیاء کتب السنة - مصر - قاهره، چاپ: 2.
  6. بیهقی‌، احمد بن‌ حسین‌، السنن‌ الکبری‌، بیروت: دارالفکر، بی‌تا.
  7. حر العاملی‌، محمد بن‌ الحسن‌، وسایل‌ الشیعه‌، بیروت: مؤسسه‌ آل بیت‌ لاحیا التراث، ١٩٨٨م -١٤٠٨ق.
  8. حضرتی‌ شاهین‌ دژ، صمد،(١٣٧٨) »مطالعه‌ تطبیقی‌ حقوق معنوی‌ مؤلف‌«، فصلنامه‌ پژوهشی‌ دانشگاه امام صادق، ش١٠،
  9. حکمت‌نیا، محمود، (١٣٨١»(مبانی‌ نظری‌ مالکیت‌ فکری‌ با تأکید بر فقه‌ اسلامی‌«، رساله‌ دکتری‌ حقوق خصوصی‌، دانشگاه تربیت‌ مدرس،
  10. الدرینی‌، فتحی‌، (١٤٠١ق)حق‌ الابتکار فی‌ الفقه‌ الاسلامی‌ المقارن، بیروت: موسسه‌ الرساله‌،.
  11. روحانی‌، محمدصادق،(١٤٢٠) استفتائات قضاییه‌ و مؤسسه‌ حقوقی‌ وکلای‌ بین‌المللی‌، قم‌: مؤسسه‌ دارالکتب‌،
  12. ـــــــــــــــــــ ،(١٤١٤) المسائل‌ المستحدثه‌، قم‌: دارالکتاب،
  13. الزحیلی‌، وهبه‌،(١٩٧٩م) اصول الفقه‌ الاسلامی‌، دمشق‌: دارالفکر،
  14. ــــــــــــ ،(١٩٧٩) الفقه‌ الاسلامی‌ و ادلته‌، دمشق‌: دارالفکر،
  15. سبحانی‌، جعفر،(١٣٧١) فصلنامه‌ رهنمون، مدرسه‌ عالی‌ شهید مطهری‌، شماره ٢ و
  16. صادقی‌ مقدم، هوشنگ‌،(١٣٦٧) »حقوق مؤلف‌ در ایران و کنوانسیونها ی‌ بین‌المللی‌«، پایاننامه‌ کارشناسی‌ارشد حقوق خصوصی‌ دانشگاه مدرس،
  17. صافی‌، لطف‌اﷲ، فصلنامه‌ رهنمون، مدرسه‌ عالی‌ شهید مطهری‌، شماره ٢ و ٣،.
  18. صدر، سید محمدباقر، (١٣٩٥ق)العالم‌ الجدیده، نجف‌ اشرف: انتشارات نعمان.
  19. صفایی‌، سید حسین‌، (١٣٨٤)دورة مقدماتی‌ حقوق مدنی‌ (اموال و اشخاص)، تهران: مؤسسه‌ عالی‌ حسابداری‌.
  20. صفایی‌، محمدحسین‌، »حقوق مالکیت‌ ادبی‌ و بررسی‌ قانون ح ح م م وه«، نشریه‌ دانشکده حقوق و علوم سیاسی‌ دانشگاه تهران، شماره ٦٥ص ٥٦
  21. طباطبایی‌، سید محمدحسین‌،(١٣٧٤) المیزان فی‌ تفسیر القرآن، تهران: دارالکتب‌ الاسلامیه‌.
  22. ـــــــــــــــــــــــــ ، حاشیه‌ الکفایه‌، قم‌: بی‌نا، بی‌تا.

 

  1. فتحی‌زاده، امیرهوشنگ‌ و بزرگی‌، وحید،(١٣٨٣) بایسته‌ های‌ الحاق به‌ سازمان جهانی‌ تجارت در زمینه‌ حقوق مالکیت‌ فکری‌، تهران : شرکت‌ چاپ و نشر بازرگانی‌،
  2. فیض‌ کاشانی‌، ملاحسین‌، آیینه‌ شاهی‌ (ضمیمه‌ بقا و زوال دولت‌) (١٣٧١)قم‌: کتابخانه‌ آیت‌ اﷲ مرعشی‌.
  3. غریبی، رحمان و همکاران (1400)«بررسی حقوق مالکیت فکری از دیدگاه فقه امامیه و مذاهب چهارگانه»، نشریه مطالعات فقه اقتصادی، دوره 3، شماره 5.

 

  1. کاتوزیان، امیرناصر، (١٣٨٦) . اموال و مالکیت‌،انتشارات میزان، چاپ شانزدهم‌ .

 

  1. غاوجی، وهبی سلیمان (1376)، حق تألیف، چاپ اول، تهران، نشر هزاران،