امکان‌سنجی جایگزینی اهدای عضو بدل از مجازات سلب حیات یا قطع عضو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای تخصصی، مدرس حوزه و دانشگاه، پژوهشگر مرکز تحقیقات فقهی ـ حقوقی قوۀ قضاییه، قم، ایران

10.22034/ils.2024.18684.1115

چکیده

یکی از موضوعاتی که دربارۀ محکومان به مجازات سلب حیات مطرح می‌شود، اجرای مجازات قصاص یا اعدام از طریق جایگزینی آن به اهدا و انتقال عضو است. در این شیوه با جداسازی اعضای قابل اهدا یا انتقال فرد محکوم، به زندگی او پایان داده می‌شود. قطع عضو یک انسان زنده به منظور پیوند به بدن انسان دیگر، دارای سه فرض است که در دو فرض آن تزاحم بین اضرار به نفس و نجات جان بیمار تصور می‌شود؛ زیرا عضوی که از اعضای بدن انسان زنده برای پیوند به دیگری برداشته می‌شود یا از اعضای حیاتی انسان است که اهدای آن موجب مرگ اهداکننده می‌شود، یا از اعضای غیرحیاتی است و با اهدای آن اهداکننده نمی‌میرد؛ ولی در روند و ادامه زندگی با مشکلاتی روبرو می‌شود؛ ازاین‌رو تعیین ماهیت انتقال اهدا یا فروش، داوطلبانه‌بودن، شرط جایگزینی آن بدل از مجازات سالب حیات، سازوکارهای نظارتی و چگونگی مقابله با نقض موارد یادشده مورد بحث قرار گرفته‌اند. روش تحقیق در این نوشتار توصیفی ـ تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه‌ای است. این پژوهش نشان می‌دهد فرایند جایگزینی مجازات‌های سلب‌کنندۀ حیات از طریق اهدا یا فروش عضو با مشکلات عدیده‌ای روبرو است و بر اساس ماده ۴۰ آیین‌نامه شیوۀ اجرای احکام حدود، سلب حیات .... مصوب 1398، مقامات محترم قضایی اگر به هر دلیلی بخواهند به غیر از روش‌های مذکور در آیین‌نامه به اجرای مجازات سالب حیات حکم کنند، در دایره طرق خاصی که در تراث فقهی وجود دارد باید رأی صادر نمایند؛ زیرا قصاص نفس یا اعدام باید به شیوه‌های متعارف اجرا گردد. درنتیجه تعیین شیوۀ مجازات سالب حیات به طریقی که امکان اجابت درخواست محکومان در اهدای عضو فراهم گردد (مانند عمل جراحی انتقال عضو) در شرایط فعلی مجوز قانونی صریحی ندارد و به ‌لحاظ شرعی نیز اختلاف دیدگاه وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Feasibility Study on Organ Donation as an Alternative to Capital Punishment or Amputation

نویسنده [English]

  • mohammad taqi tabarsa
PhD in Law, Lecturer at Seminary and University, Researcher at the Judicial Research Center for Jurisprudence and Law, Qom, Iran
چکیده [English]

One of the key discussions regarding individuals sentenced to capital punishment is the possibility of replacing execution or qisas (retributive justice) with organ donation and transplantation. In this method, the convict’s viable organs are removed and transplanted, leading to their death. The removal of an organ from a living person for transplantation presents three scenarios, two of which involve a conflict between harming the donor and saving a patient's life. In one scenario, a vital organ is removed, causing the donor’s death. In another, a non-vital organ is donated, meaning the donor survives but faces difficulties in their daily life.
This study explores the legal and ethical implications of organ donation or sale as an alternative to capital punishment, addressing key concerns such as voluntary consent, legal oversight, and mechanisms to prevent violations. The research follows a descriptive-analytical approach using library sources.
Findings indicate that replacing capital punishment with organ donation faces significant challenges. According to Article 40 of the 2019 Executive Regulations on Hudud (Islamic prescribed punishments), judicial authorities must adhere to traditional and established methods of execution outlined in Islamic jurisprudence. As a result, implementing capital punishment in a way that accommodates an inmate’s request for organ donation—such as through surgical organ removal—currently lacks explicit legal authorization and remains a subject of debate in Islamic law.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Organ donation
  • qisas
  • execution
  • capital punishment
  • amputation
ابن‌ادریس حلّى، محمد بن احمد. (1410 هـ). السرائر. چ 2. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
ابن‌حمزه طوسی، محمد بن علی. (1408 هـ). الوسیلة الی نیل الفضیلة. چ 1. قم: کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى (ره).
امام خمینی، سیدروح‌الله. (1378 هـ.ش). صحیفه امام. چ 1. قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار.
ـــــــــــــــــــــ. [بی‌تا]. تحریرالوسیلة. چ 1. قم: مؤسسه مطبوعات دارالعلم.
ــــــــــــــــــــ. (1421 هـ). کتاب البیع. چ 1. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس (ره).
انصارى، مرتضی. (1414 هـ). رسائل فقهیة. چ 1. قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
بایرامی آرباطان، رامین. (1395 هـ.ش). قانون آیین دادرسی کیفری در نظم حقوقی کنونی. ج 1. تهران: مجد.
بهجت، محمدتقی. (1426 هـ). جامع المسائل. چ 2. قم: دفتر معظم‌له.
تبریزى، جواد. (1427 هـ). صراط النجاة. چ 1. قم: دار الصدیقة الشهیدة.
حرّ عاملى، محمد بن حسن. (1409 هـ). وسائل الشیعة. چ 1. قم: مؤسسه آل البیت (ع).
خویی، سیدابوالقاسم. (1422 هـ). مبانی تکملة المنهاج. چ 1. قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی (ره).
ــــــــــــــــــــ. (1410 هـ). منهاج الصالحین. چ 28. قم: نشر مدینة العلم.
سبزواری، سیدعبدالاعلی. (1413 هـ). مهذب الأحکام. چ 4. قم: مؤسسه المنار.
شهید ثانى، زین‌الدین بن علی. (1410 هـ). الروضة البهیة. چ 1. قم: کتابفروشى داورى.
ـــــــــــــــــــــــــــ. (1413 هـ). مسالک الأفهام. چ 1. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
شیخ طوسی، محمد بن حسن. (1400 هـ). النهایة. چ 2. بیروت: دارالکتاب العربی.
صافی گلپایگانی، لطف الله. (1418 هـ). جامع الاحکام. چ 1. قم: حضرت معصومه (س).
طباطبایی، سیدعلی. (1418 هـ). ریاض المسائل. چ 1. قم: مؤسسه آل البیت (ع).
طُریحى، فخرالدین. (1416 هـ). مجمع البحرین. چ 3. تهران: مرتضوى.
علامه حلّى، حسن بن یوسف. (1413 هـ). مختلف الشیعة. ج 2. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
ـــــــــــــــــــــــــ. (1420 هـ). تحریر الأحکام الشرعیة. چ 1. قم: مؤسسه امام صادق (ع).
فاضل لنکرانی، محمد. (1421 هـ). تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة – القصاص. چ 1. قم: مرکز فقهى ائمه اطهار (ع).
فخرالمحققین حلّی، محمد بن حسن. (1378 هـ.ش). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. چ 1. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
فیاض، محمد اسحاق. (1426 هـ). المسائل المستحدثة. چ 1. کویت: مؤسسه مرحوم محمد رفیع حسین.
قاضی ابن‌براج، عبدالعزیز. (1406 هـ). المهذب. چ 1. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
کلینى، محمد بن یعقوب. (1407 هـ). الکافی. چ 4. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
گنجینه استفتائات قضایی (نرم‌افزار)، قم: مرکز تحقیقات فقهی حقوقی قوه قضاییه.
محقق حلّى، جعفر بن حسن. (1408 هـ). شرائع الإسلام. چ 2. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
مرعشى نجفی، سیدشهاب‌الدین. (1415 هـ). القصاص على ضوء القرآن و السنة. چ 1. قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشى.
معاونت حقوقی و توسعه قضایی قوه قضاییه. (1388 هـ.ش). مجموعه تنقیح‌شده قوانین و مقررات حقوقی. چ 2. تهران: روزنامه رسمی.
مکارم شیرازى، ناصر. (1429 هـ). احکام پزشکى. چ 1. قم: مدرسه امام على بن ابى‌طالب (ع).
موسوی اردبیلی، سیدعبدالکریم. (1377 هـ.ش). استفتائات. چ 1. قم: نجات.
مؤمن، محمد. (1415 هـ). کلمات سدیدة فی مسائل جدیدة. چ 1. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
واسطى، زبیدى. (1414 هـ). تاج العروس من جواهر القاموس. چ 1. بیروت: دار الفکر.
وحید خراسانى، حسین. (1428 هـ). منهاج الصالحین. چ 5. قم: مدرسه امام باقر (ع).