احترام ذاتی اموال فرهنگی در مخاصمات مسلحانه؛ مطالعه ی حقوق اسلام و حقوق بشردوستانه ی بین المللی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته دکتری حقوق عمومی، دانشگاه رفسنجان، کرمان، ایران

چکیده

دکترین اسلام در خصوص توسل به سلاح­های کشتار جمعی نسبت به افراد و مکان ها، در­بردارنده­ی روی کردی برآمده از قرآن، سنت، قواعد فقهی و عقل است. بدین­ رو که با وجود رویکرد تجویزیِ جنگ و جهاد در برخی موارد، محدودیت­هایی نیز در ارتباط با افراد و اماکن مقرر کرده است. بر همین مبنا، برگزینشِ نگرش شریعت به مصادیقی هم چون «نسل­کشی فرهنگی و تجاوز به اموال فرهنگی در طی مخاصمات مسلحانه» به خصوص آن­که در مورد برخی مصادیق آن، در روایات ذکری به میان نیامده است، به نیکی در پرتو «گفتمانِ هنجاری حرمت ترور» و تبدّل «هنجارهای اخلاقی زیست­ محیطی» به «بایستگیِ حقوقیِ آن» ضروری است. این نوشته، با مطالعات کتابخانهای و روش توصیفی-تحلیلی، به بررسی ابعاد گوناگون نگاه «حمایتیِ اسلام» خصوصاً «قاعده حرمت ترور» و «حقوق بشردوستانه» به میراث فرهنگی پرداخته و بر تأثیرگذاری عنصر «ضرورت نظامی» بر جواز و یا عدم جوازِ تخریب میراث فرهنگی در دو عرصه­ ی «اسلام» و «حقوق بین ­الملل» نائل می­شود. چندان­که پیش از آن، بایستی مبنای احترام اموال در دکترین اسلام را بر یکی از دو نگاه «ارزش ذاتی اموال فرهنگی» یا «انتفاع غیرنظامیان» مبتنی کرد.

کلیدواژه‌ها


  • قرآن کریم

    نهج­البلاغه

    • ابن ابی شیبه کوفی، المضف (1409ق)، تحقیق و تعلیق: سیدالعام، الطبعة الاولی، بیروت، دارالفکر للطباعة والنشروالتوزیع، جهادالآخرة.
    • ابن اثیر، مبارک بن محمد جزری، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، بی­چا، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، بی‌تا.
    • ام فیلدن، برنارد، یوکیولتو (1382)، یوکا، رهنمودهای مدیریت برای محوطه های میراث فرهنگی، ترجمه سوسن چراغچی، چ اول، تهران، انتشارات سازمان میراث فرهنگی.
    • انصاری، مرتضی (1414ق)، رسائل فقهیة، بی­چا، قم، مجمع الفکر الاسلامی.
    • آخوندخراسانی، محمدکاظم بن حسین (1409ق)، کفایة الاصول، بی­چا، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام.
    • آل غازى، عبدالقادر ملاحویش (1382ق)، بیان المعانی، بی­چا، دمشق، مطبعة الترقى.
    • آمدی، عبدالواحد (1366)، غرورالحکم و دررالکلم، بی­چا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
    • بجنوردی، محمد (1401ق)، قواعد فقهیه، چاپ سوم، تهران، موسسه عروج.
    • برزنونی، محمدعلی (1384)، «اسلام؛ اصالت جنگ یا اصالت صلح»، مجله حقوقی، ش 33.
    • بوآزار، مارسل (1369)، اسلام در جهان امروز، ترجمه مسعود محمدی، چاپ اول، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    • بیگ‌زاده، ابراهیم (71-1372)، بی­نام، مجله حقوقی، شماره 16-17.
    • جعفری‌تبریزی، محمدتقی، رسائل فقهی، بی­چا، تهران، موسسه منشورات کرامت، بی‌تا.
    • حائرى تهرانى، میر سید على (1377)، مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر، بی­چا، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
    • حبیبی، محمدحسن (1382)، «حق برخورداری از محیط زیست سالم به عنوان حق بشریت»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره60.
    • حلبی، محمود، الکلام فی الحجیة القرآن، بی­چا، مشهد، آستان قدس رضوی، بی‌تا.
    • حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى (1412ق)، منتهى المطلب فی تحقیق المذهب، چ اول، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة.
    • خلیلیان، علی محمد (1375)، «اصول فرهنگی در گسترة تاریخ معاصر»، فصلنامه میراث فرهنگی، شماره ۱۶.
    • رازى، فخرالدین (1420 ق)، مفاتیح الغیب، چاپ سوم، بیروت، دار احیاء التراث العربى.‏
    • ربانی گلپایگانی، علی (1373)، ملازمه حکم عقل و شرع از دیدگاه شیخ انصاری، بی­چا، تهران، کنگره بزرگداشت میلاد شیخ انصاری.
    • زحمتکش، مجید (1381)، حفاظت از میراث فرهنگی در حقوق ایران و حقوق بین الملل، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق عمومی، دانشگاه تهران، مجمتع آموزش عالی قم.
    • الزحیلی، وهبة (1418ق)، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، بی­چا، بیروت، دار الفکر المعاصر.
    • پیشگر، زری (1384)، «جلوه‌های اسراف از دیدگاه قرآن»، مجله بینات، سال 12، شماره 48، بی­تا.
    • سبکی، علی بن عبدالله (1404ق)، لابهاج فی شرح المنهاج، لا ط، بیروت، دارالکتب العلمیه.
    • شریعت اصفهانی، فتح الله (1410ق)، قاعدة لاضرر، تحقیق: یحیی ابوطالبی عراقی، بی­چا، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    • طوسی، ابوجعفر (1387ق)، المبسوط، چاپ سوم، تهران، المکتبة المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
    • غزالی، ابوحامد، المستصفی فی علم الاصول، بی­چا، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
    • غنی کله لو، کیوان (1388)، جرایم علیه میراث فرهنگی، چاپ اول، تهران، معاونت حقوقی و توسعه ی قضایی قوه قضاییه.
    • فاضل لنکرانی، محمدجواد (1392)، بررسی فقهی سلاح‌های کشتار جمعی، بی­چا، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار.
    • فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بی­چا، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
    • قرطبى، محمد بن احمد (1364)، الجامع لأحکام القرآن، چاپ اول، تهران، انتشارات ناصر خسرو‏.
    • کلینی، ابوجعفرمحمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، مصحح: علی‌اکبر غفاری، چاپ چهارم، تهران، دارالکتب الاسلامیة.
    • گول، مارف (1382)، ژینوساید ملت کرد، ‌ترجمه: بهزاد خوشحالی، چاپ دوم، کردستان، بی‌نا.
    • محدث نوری، میرزا (1408ق)، مستدرک الوسائل، بی­چا، بیروت، موسسه آل البیت علیهم السلام.
    • محقق‌داماد، مصطفی، قواعد فقه، چاپ دوازدهم، قم، مرکز نشر علوم اسلامی، بی‌تا.
    • مراغى، احمد بن مصطفى، تفسیر المراغی، بی­چا، بیروت، داراحیاء التراث العربى‏، بی‌تا.
    • مصطفوی، محمدکاظم (1421ق)، مائة قاعده فقهیة، چاپ سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
    • مطهری، مرتضی، فقه و حقوق، مجموعه آثار، بی­چا، تهران، نشر صدرا، بی‌تا.
    • المفید، محمد بن نعمان، الجهل (1368ق)، بی­چا، نجف، المطبعه الحیدریه.
    • موسوی خمینی (ره)، سید روح‌الله، القواعد الفقهیه و الاجتهاد و التقلید «الرسائل»، بی­چا، قم، مطبوعاتی اسماعیلیان، بی‌تا.
    • مهوری، محمدحسین، سیره امیرالمؤمنین (علیه السلام) در برخورد با مخالفان جنگ‌طلب، مجله حکومت اسلامی، ش 7، بی­دوره، بی­تا. ؟؟؟؟؟؟ در این شماره چنین مقاله ایی موجود نیست
    • نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی (1417ق)، عوائد الایام، بی­چا، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
    • نژندی‌منش، هیبت‌الله؛ الیاسی، زهرا (1389)، حمایت از اموال فرهنگی در مخاصمات مسلحانه، بی­چا، تهران، نشر خرسندی.
    • نورالدین علی ابن ابی بکرین سلیمان الهیثمی (1408ق)، مجمع الزوائد، لاط، بیروت، دارالکتب العلمیه.
    • نوربها، رضا، نگاهی به قانون مجازات اسلامی، با انضمام چند مقاله حقوقی، چاپ اول، «حفاظت از میراث فرهنگی در زمان نزاع مسلحانه»، تهران، نشر میزان، بی­تا.

     

    • Van Sliedregt, The Criminal Responsibility of Individuals for Violations of International Humanitarian Law (2003), at 259; G.A. Knoops, Defenses in Contemporary International Criminal Law (2nd edn. 2007).
    • http;// www. unesdo. unesco. org

    Legality of the threat or use of Nuclear weapons. Advisory opinion. ICJ Report