The Principle of Adversarial Proceedings in Civil Procedure and Islamic Jurisprudence

Document Type : Original Article

Authors

1 Professor of the Department of Jurisprudence and Law, Al-Mustafa International University, Qom, Iran

2 Graduate of Level Three, Qom Seminary, Qom, Iran (Level Four in Judicial Jurisprudence)

10.22034/ils.2025.16787.1089

Abstract

The equality of litigants before the judge, from the initial stages of filing a lawsuit to the conclusion of the trial, is referred to as the principle of adversarial proceedings. This fundamental principle is recognized in the legal systems of several nations. It asserts that no judicial decision should be made unless both parties have been informed and given the opportunity to present their case. Additionally, each party must be notified in advance of any claims filed against them before appearing in court. Although this principle is not explicitly stated in Iranian civil law, it can be inferred from various provisions of the Civil Procedure Code. Examining its presence in civil procedure law, as well as tracing its origins in the Holy Quran, the teachings of the infallible Imams, and the jurisprudence of the Ahl al-Bayt, can provide deeper insights into its role and significance in ensuring a fair trial within the framework of civil procedure.

Keywords

Main Subjects


آخوند خراسانی،  محمدکاظم، 1417ق، کفایه الاصول، مؤسسة آل‌البیت“ لإحیاء التراث، قم، دوم
آخوندی‌، محمود، 1372‌ش، آیین دادرسی کیفری، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، پنجم‌،
آشتیانی، محمد حسن، 1425ق، کتاب القضاء، (م. 1319ق)، زهیر، قم، اول،
آشوری، محمد، 1376‌ش، آیین دادرسی کیفری، تـهران، انـتشارات سـمت، چاپ سوم،
 آملی، محمدتقی، 1413ق، المکاسب و البیع، (معاصر)، مؤسسة النشر الإسلامی، قم،
ابن جنید اسکافی، محمد بن احمد، 1416ق، مجموعة فتاوى ابن بابویه، گردآوری: علی پناه اشتهاردی، مؤسسة النشر الإسلامی، قم، اول
ابن حمزه، محمد بن علی طوسی، 1408ق، الوسیلة إلى نیل الفضیلة، تحقیق: محمد حسون، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، قم، اول،
بجنوردی،  سید محمد حسن، 1419ق، القواعد الفقهیة، (1395ق)، تحقیق: مهدی مهریزی - محمدحسین درایتی، الهادی، قم، اول،
جوهری،  اسماعیل بن حماد، 1410ق، الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة، تحقیق: احمد عبد الغفور عطار، دار العلم للملایین، بیروت، اول،
حر عاملی، محمد بن حسن، 1409ق، وسائل الشیعة، تحقیق: جمعی از محققان، مؤسسة آل‌البیت“ لإحیاء التراث، قم، اول،
حسینی زبیدی،   سید محمد مرتضی بن محمد، 1414ق، تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق: علی شیری، دار الفکر، بیروت، اول،
حسینی عمیدی،  سید عمید الدین، 1416ق، کنز الفوائد فی حل مشکلات القواعد، تحقیق و نشر: مؤسسة النشر الإسلامی، قم، اول،
حلی، یحیی بن احمد، 1405ق، الجامع للشرائع، تصحیح: زیر نظر جعفر سبحانی، مؤسسه¨ سید الشهداء#، قم، اول،
حمیری، عبد‌الله بن‌جعفر، 1413ق، قرب الإسناد، تحقیق و نشر: مؤسسه¨ آل البیت“‏، قم، اول، ‏
حمیری، نشوان بن سعید، 1420ق، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، تحقیق: حسین بن عبدالله عمری و دیگران، دار الفکر المعاصر‌،‌ بیروت،  اول،
حیدری، سیروس،‌ «علم قاضی‌ و اصل‌ تناظر‌»، مجله تحقیقات حـقوقی، ویـژه نـامه‌ شماره‌2، ص173‌-117.
خمینی، سید روح‌الله، تحریر الوسیلة، دار العلم، قم، اول
خوانساری، سیداحمد بن یوسف، 1405ق، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، تحقیق: علی اکبر غفاری، مکتبة الصدوق، تهران، دوم،
دفـتری، احـمد متین، 1378‌ش، آیین دادرسـی مـدنی و بـازرگانی، مجمع علمی و فرهنگی مـجد، تهران، اول.
دهخدا، علی اکبر، 1377ش، لغت‌نامه¨ دهخدا، موسسه¨ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران، دوم،
سبحانى تبریزى،  جعفر، 1418ق، نظام القضاء و الشهادة فی الشریعة الإسلامیة الغراء، مؤسسه امام صادق علیه السلام، قم، اول،
سبزواری، محمدباقر بن محمد مؤمن، 1423ق، کفایة الأحکام، تحقیق: مرتضی واعظی اراکی، مؤسسة النشر الإسلامی، قم، اول،
شمس،   عبداالله، 1382ش، آیین دادرسی مدنی، انتشارات میزان، تهران، سوم،
شمس، عبداللّه، اصل تناظر، تحقیقات حقوقی،   شماره 35 و 36،
شهید ثانی،  زین‌الدین بن علی عاملی، 1410ق، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، شرح: سیدمحمود کلانتر، مکتبة الداوری، قم،اول،
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی عاملی، 1413ق، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، مؤسسة المعارف الإسلامیة، قم، قم، اول،
شیخ طوسی،  محمد بن‌حسن، 1387ق، المبسوط فی فقه الإمامیة، تحقیق: محمد باقر بهبودی – سید محمد تقی کشفی، المکتبة المرتضویة، تهران، سوم،
شیخ طوسی، محمد بن حسن، 1407ق، تهذیب الأحکام، ‏ تحقیق: سید حسن موسوی خرسان، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چهارم،
صدرزاده افشار، سیدمحسن، 1376ش، آیین‌ دادرسـی‌ مـدنی و بازرگانی، مؤسسه انـتشارات جـهاد دانـشگاهی(ماجد)، تـهران، چـهارم،
صمیری بحرانی،  مفلح بن حسن، 1420ق، غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام، تحقیق: جعفر کوثرانی، دار ‏الهادی، بیروت، اول،
طباطبایى یزدى، سید محمد کاظم، 1414ق، تکملة العروة الوثقى، کتابفروشى داورى، قم، اول،
طباطبایی، سیدعلی بن‌محمدعلی، 1418ق، ریاض المسائل فی بیان الأحکام بالدلائل، مؤسسة آل البیت“،قم، اول،
طریحی، فخرالدین بن محمدعلی، 1416ق، مجمع البحرین، کتابفروشی مرتضوی، تهران، سوم،
علامه حلی، حسن بن یوسف، 1410ق، إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان، مؤسسة النشر الإسلامی، قم، اول
علامه حلی، حسن بن یوسف، 1412ق، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، تحقیق و نشر: مؤسسة النشر الإسلامی، اول،
علامه حلی، حسن بن ‌یوسف، 1413ق، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، تحقیق و نشر: مؤسسة النشر الإسلامی، قم، اول،
علامه حلی، حسن بن یوسف، 1420ق، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة، تحقیق: ابراهیم بهادری، مؤسسة الإمام الصادق#، قم، اول،
عمید، حسن، 1377ش، فرهنگ فارسی عمید، (1358ش)، امیرکبیر، تهران، سیزدهم،
فاضل آبی، حسن بن ابی‌طالب، 1417ق، کشف الرموز فی شرح مختصر النافع، تحقیق: علی‌پناه اشتهاردی - حسین یزدی، مؤسسة النشر الإسلامی، قم، سوم،
فاضل لنکرانی، محمد بن عبدالله، 1421ق، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة - القضاء و الشهادات، (م. 1428ق)، مرکز فقهی ائمه¨ اطهار“، قم، اول،
فیض کاشانی، محمدمحسن بن مرتضی، مفاتیح الشرائع کتابخانه¨ آیة الله مرعشی نجفی، قم، اول
قطّان حلّی، محمد بن شجاع، 1424ق، معالم الدین فی فقه آل یاسین، مؤسسه¨ امام صادق#، قم، اول،
کاشف الغطاء نجفی، حسن بن جعفر، 1422ق، أنوار الفقاهة - کتاب القضاء، مؤسسه کاشف الغطاء، نجف، اول،
کلینی،  محمد بن یعقوب، 1407ق، الکافی، تصحیح: علی اکبر غفاری، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چهارم،
مجلسی،  محمد تقی بن مقصود علی، 1406ق، من لا یحضره الفقیه، تحقیق: حسین موسوی کرمانی ـ علی‌پناه اشتهاردی، بنیاد فرهنگ اسلامی کوشانپور، قم، دوم،
محقق حلی، جعفر بن حسن، 1409ق، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تحقیق: سید صادق حسینی شیرازی، استقلال، تهران، دوم،
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، 1403ق، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، تصحیح: مجتبی عراقی و دیگران، مؤسسة النشر الإسلامی، قم، اول،
مکارم شیرازی، ناصر بن علی‌محمد، 1371ش، تفیسر نمونه، دار الکتب الإسلامیة، تهران، دهم،
موسوى اردبیلى،   سید عبد الکریم، 1423ق، فقه القضاء، بی جا، قم، دوم،
نجفی، محمد حسن بن باقر، 1404ق، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، تحقیق: عباس قوچانی ـ علی آخوندی، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، هفتم